Twórcą Javy przyświecał cel aby jak najbardziej oczyścić kod C++ ze zbędnych funkcji, które dość mocno komplikowały kod a nie były zbyt często wykorzystywane. Zależało im również na jak najmniejszej objętości bibliotek, interpretera.
Obecnie wszystkie nowoczesne języki programowania wykorzystują tę metodę programowania. Najważniejszym punktem centralnym są dane (obiekty) oraz interfejsy dające dostęp do tych danych. To jak rzeźbiarz skupia się na rzeźbie (obiekt) a nie na młotku i dłucie (narzędziom).
Java posiada specjalne biblioteki umożliwiające bardzo prostą pracę a protokołami sieciowymi jak TCP/IP, HTTP i FTP
Java została tak zaprojektowana aby była niezawodna w wielu sytuacjach, czyli np. wstępnym sprawdzaniu możliwości wystąpienia ew. błędów (m.in. nadpisanie pamięci i zniszczenie danych). Kompilator wykrywa błędy gdzie w innych językach zostałyby wykryte dopiero po uruchomieniu programu. W Javie nie trzeba skupiać się nad wskaźnikami, które np. w C trzeba stosować aby mieć dostęp do tablic, plików, obiektów czy łańcuchów.
W porównaniu z innymi językami, Java jest stosunkowo bezpieczna. Oczywiście w dzisiejszej rzeczywistości wszystkie języki narażone są na ataki. Podczas projektowania, starano się uniemożliwić pewnych ich rodzajów. Każde nowe wydanie Javy, posiada kolejne zabezpieczenia.
Podczas projektowania języka, starano się aby można było uruchomić program w nim napisany na każdej platformie. Warunkiem była instalacja specjalnego interpretera. Kompilator generuje plik bajtowy, który nie jest zależny od procesora. Następnie kod ten zostaje zinterpretowany na kod maszynowy, który może być uruchomiony przez procesor. Maszyna wirtualna Javy (Java Virtual Machine), potrafi kompilować kod w czasie rzeczywistym.
Ze względu na z góry określone rozmiary podstawowych typów danych, a także wykonywanych na nich operacjach arytmetycznych, nie ma problemu z przenoszeniem programów. Dane binarne przechowywane i przesyłane są w ustalonym formacie, tak samo jak łańcuchy znaków (Unicode).
Jeśli na urządzeniu zainstalowany jest interpreter Javy, to może on wykonać każdy kod bajtowy na którym go zainstalowano. Wiele osób twierdzi, że znacznie spowalnia to proces działania programu. Tak było wiele lat temu a obecnie nie ma już miejsca, ponieważ kod bajtowy tłumaczony jest „w locie” na kod maszynowy.
Obecnie kompilator jest na tyle szybki wydajny, że dla wielu zastosowań jest wystarczający. JIT (just in time compiler) potrafi na tyle zoptymalizować swoją pracę, że można porównać go do standardowych kompilatorów a czasami nawet je przewyższać, poprzez sprawdzanie najczęściej wykonywanych fragmentów kodu i jego optymalizacji zwiększając szybkość jego wykonywania.
Wielowątkowość i interaktywność a także działanie w czasie rzeczywistym. Jeśli system operacyjny na to pozwala, Java może wykorzystywać wieloprocesowość. Java nic nie robi, ponieważ dba o to system operacyjny lub biblioteki obsługujące te procesy. Jest to bardzo łatwe w pisaniu kodu w Javie.
W porównaniu do C i C++, Java została zaprojektowana w taki sposób aby można było bezustannie dodawać nowe funkcjonalności. Ma to znaczenie gdyż dzięki temu jest to język potrafiący stale dostosować się do zmieniającej się rzeczywistości. Ma to znaczenie gdy chcemy dodać jakiś fragment kodu do działającego już programu. Programista ma ciągły wgląd w strukturę czy działanie obiektów.